Djali im Renato ne filmin Gunat mbi tela
Filmi Mesonjetorja....
Renato qysh i vogel kishte talnt per violine
Dhe une isha shume e lumtur qe po i shkolloja te dy femijte ne liceun artistikTuesday, October 9, 2007
Dhe une...
Filmi Mesonjetorja....
Renato qysh i vogel kishte talnt per violine
Dhe une isha shume e lumtur qe po i shkolloja te dy femijte ne liceun artistik
Për nderin e Kadaresë u bënë krime ndaj familjes Rapi
Liri Gjoliku: Për nderin e Kadaresë u bënë krime ndaj familjes Rapi
“U përplasa me Foto Çamin e Hekuran Isain për të”
--------------------------------------------------------------------------------
Liri Gjoliku
Debate të ndryshme bëheshin vazhdimisht në Drejtorinë e Ligjshmërisë për zbatimin praktik të normave të ndryshme ligjore, veçanërisht këto, kur ne shqyrtonim probleme të ndryshme që ngriheshin në lidhje me shkelje të ligjeve, veçanërisht në fushën e të drejtave të barabarta të shtetasve në të gjitha fushat e jetës.
Një ditë, midis letrave të shumta që më kishin dërguar shtetas të ndryshëm, më erdhi edhe një letër e dërguar nga Janulla Rrapi. Ajo ankohej në lidhje me dënimin prej 11 muaj riedukim nëpërmjet punës, që i kishte dhënë gjykata, se gjoja kishte fyer shkrimtarin Ismail Kadare. Në letër, ajo theksonte, mesa mbaj mend unë, se djali i saj dashuronte vajzën e shkrimtarit. Janulla shkoi në shtëpinë e shkrimtarit, për të biseduar se çfarë do të bënin me fëmijët. Bashkëshortët Kadare e kishin denigruar, duke i thënë që familja e saj nuk ishte e përshtatshme për t’u bërë krushqi me ta. Fyerjet kishin qenë reciproke. Gjithashtu, edhe ankimet në gjykatë ishin bërë si nga Ismail Kadareja, po kështu edhe nga Janulla. Por në këtë çështje kishte një shkelje sepse Janulla u dënua nga gjykata, pa u sqaruar fare për ankimin e saj kundër Ismailit. Për të sqaruar më mirë çështjen, unë dërgova në Gjykatën e Tiranës një nga specialistët e drejtorisë që të shikonte dosjen, për të saktësuar nëse kishte apo jo shkelje të ligjit proceduarial penal.
Nga verifikimet që bëri specialisti, me nivel të lartë profesional, doli se gjykata kishte shkelur haptazi kërkesat e Kodit Proceduarial dhe të Kodit Penal, ku çështjet që ndiqen me ankimin e të dëmtuarve direkt në gjykatë, mund të pushojnë vetëm me heqjen dorë nga ankimi i të dëmtuarit. Në rastin konkret, Janulla nuk kishte hequr dorë nga ankimi i saj për fyerje dhe për rrahje të bërë, sipas saj, nga Ismaili.
Në këto kushte, unë u detyrova dhe ia dërgova letrën kryetarit të Gjykatës së Lartë, Aranit Çela, i cili kishte të drejtë ligjore të bënte kërkesë për mbrojtje të ligjshmërisë kundër vendimeve të gjykatave, në rastin konkret, në Kolegjin Penal të Gjykatës së Lartë.
Papritur e pakujtuar, unë thirrem nga njeri nga zv/kryetarët e Presidiumit të Kuvendit Popullor, dhe më kërkohet llogari, pse letra kundër Ismail Kadaresë ndodhej në dosjen e gjykatës, e cila kishte dënuar “me riedukim nëpërmjet punës”, Janulla Rrapin. Unë i thashë që letra ka lidhje me atë dosje dhe se të gjitha letrat që vijnë në emrin tim si drejtoreshë e Ligjshmërisë apo si deputete e Kuvendit Popullor, unë ua dërgoj të gjitha atyre organeve që janë kompetente për t’i zgjidhur. “Ato që vijnë në emrin tuaj, - shtova unë, - i dërgoj atje ku juve e çmoni të arsyeshme”. “Ke bërë gabim, - më tha anëtari i Byrosë Politike. - Ismaili është personalitet dhe ne duhet ta ruajmë”. “Para ligjit, - i thashë unë, - janë të gjithë të barabartë. Ligji nuk parashikon dallime”. Debatet vazhduan dhe në fund, ai më tha: “Sill këtu tek unë gjithë anëtarët e drejtorisë, këshilltarin juridik, (ky i fundit kishte zëvendësuar juristin shumë korrekt dhe të aftë, Lili Roba dhe ishte marrë njëri me miqësi, i cili nuk ishte fare praktik, por i rrotullonte gjërat siç i donin titullarët që vinin e iknin, ashtu siç bëri edhe mbas vitit l992).
Meqenëse shumica e anëtarëve të drejtorisë kishin të njëjtin mendim me mua si juriste, atëherë u vendos që të thirreshin: kryetari i Gjykatës së Lartë, Aranit Çela, Prokurori i Përgjithshëm, Rrapi Mino dhe kryetari i Hetuesisë së Përgjithshme, Qemal Lame, dhe të gjithë juristët e aparatit. Mbasi u shtrua problemi, të ftuarit u përgjigjën të gjithë me një mendim: Shkurt, ato organe vihen në lëvizje me ankesa, protestat dhe kërkesat që janë në dosje; jashtë dosjeve nuk merren parasysh. Gjithashtu, çdo shtetas, kur i preken interesat e të drejtat apo diskriminohet, ka të drejtë të ankohet kundër çdo organi e personaliteti në të gjitha fushat e funksionet. Para ligjit janë të gjithë të barabartë. “Dhe ju, - iu kthye Aranit Çela, atyre që kundërshtonin, - mësoni mirë ligjet!”. Mbas këtij debati, Aranit Çela, edhe me porosi si nga Enver Hoxha dhe Ramiz Alia, bëri kërkesë për mbrojtje të ligjshmërisë kundër vendimit të Gjykatës së Tiranës dhe kështu, Kolegji Penal i Gjykatës së Lartë, e uli dënimin e dhënë kundër Janullës; nga 11 muaj, në dy muaj, aq sa ajo kishte bërë në beton, në Kombinatin “Josif Pashko”. Asaj nuk i ishte zënë vendi si shitëse, pasi e mbronte gjithë kolektivi dhe veçanërisht drejtoresha Hyrjete Ruli, e cila thoshte se “e kam shitëse shembullore”.
Porosia e Çamit dhe Isait
Mirëpo problemi nuk u mbyll me kaq. Një ditë, unë u thirra në Komitetin e Partisë së Tiranës nga Sekretari i Parë, anëtari i Byrosë Politike Foto Çami. Këtë, unë e njihja që në Moskë, ku ai ishte në vitin e fundit të Filozofisë, kurse unë, në vitin e parë për Drejtësi. Ai sillej shumë mirë me ne studentët e rinj. “E di pse të kam thirrur, - më tha ai kur hyra. “Jo, - i thashë, - nga ta di? Unë nuk hedh fall (këtë me të qeshur). - Të kam thirrur që të mos merresh me çështjen e Ismail Kadaresë. Unë iu përgjigja se nuk dija të kishte ndonjë çështje Ismaili. Por ai këmbënguli duke më thënë: “Ti e di sepse ke ndihmuar Janulla Rrapin. Ne kemi ndihmuar vajzën e Kadaresë që ka mbetur shtatzënë me djalin e asaj si e quajnë”. Unë bëra sikur nuk ia dija emrin Janullës, por i thashë: “Interesante, aborti tek ne është i ndaluar dhe bëhet vetëm me lejen e komisionit mjekësor, kur është në rrezik jeta e nënës që pret fëmijën. Kjo nuk është fare në kompetencën tuaj!”. Pas kësaj u ngrita për të dalë, duke i kujtuar atij, se për personat që ndihmoja brenda kompetencave të mia, i jepja llogari Presidiumit të Kuvendit Popullor.
Pas ca kohësh, unë thirrem nga një anëtar tjetër i Byrosë Politike; nga ministri i Brendshëm Hekuran Isai. Ai më priti në zyrë, më ftoi të zija vend dhe më pyeti nëse doja kafe. Iu përgjigja: “Kafe nuk dua, por mbylle incizimin!”. Ai u çudit me këto që thashë; diçka lëvizi, dhe më tha: “Ç’janë këto që flet? Më thuaj!”. E pyeta se përse më kishte thirrur. Këtë person unë e kisha student, kur jepja Bazat e Shtetit dhe të së Drejtës në Shkollën e Lartë të Partisë. Ishte një student të cilit I kisha vënë notën maksimale.
Pas kësaj, ai më tha se më kishte thirrur, që të mos merresha më me çështjen e Janulla Rrapit dhe të djalit të saj, pasi ata kishin vendosur t’i internonin. Të them të drejtën u çudita dhe e pyeta se çfarë kishin bërë që do merrnin të tillë dënim. “Ata, - theksoi ai, - kanë shqetësuar dhe shqetësojnë shkrimtarin e shquar Ismail Kadare”. I thashë: “Ju shkelni në mënyrë arbitrare të drejtat e njeriut dhe unë, për ata që mbroj si drejtoreshë e Ligjshmërisë, jap llogari përpara Presidiumit të Kuvendit”. Ky ishte zemëruar me ne, sepse juristët shumë të mirë që unë kisha në drejtori, si; Perikli Zaharija, sot anëtar i Gjykatës së Lartë dhe Kujtim Puto, anëtar i Gjykatës Kushtetuese, kishin bërë një kontroll për ligjshmërinë nëpër burgje, dhe aty ata kishin gjetur shumë të meta, veçanërisht në drejtim të kushteve në të cilat ata punonin, etj.
Takimi me Ramiz Alinë
Për sa më sipër, unë shkova dhe kërkova takim me Kryetarin e Presidiumit, Ramiz Alinë. I kërkova shefit të kabinetit, Guro Zenelit, të lajmëronte kryetarin se doja ta takoja. “Përse, - më pyeti Gurua. - Për shkrimtarin e madh, - ia ktheva atij me ironi.
Kryetari Ramiz Alia më priti, më ftoi të ulesha dhe më pyeti: “Hë Liri çfarë ke?” - Kam ardhur të të vë në dijeni që jam thirrur disa herë nga funksionarë të ndryshëm, të cilët pretendojnë që unë të mos mbroj askënd, kur atyre u shkelen të drejtat nga Ismail Kadareja. “Pse si është puna, - vazhdoi, - prapë ai muhabeti që kemi biseduar vazhdon? – Jo, - i thashë, - janë muhabete të tjera”. Dhe kështu i shpjegova fill e për pe se ç’më tha njëri e ç’më tha tjetri. Në fakt i tregova me vërtetësi ato që u kisha thënë unë, pa zvogëluar apo zmadhuar fjalët, (duke menduar të them të drejtën, se ai mund të ishte në dijeni).
“Po të them shoku Ramiz, se ndaj nënës së djalit dhe vetë këtij të fundit po bëhen në kurriz të tyre krime, gjë që nuk është fare e drejtë. Nderin dhe dinjitetin, në radhë të parë e mbron çdo njeri vetë”.
Në fund i thashë se përveç detyrës që unë kryeja si drejtoreshë e Ligjshmërisë, ndaj asaj gruaje kam edhe një detyrë morale. “Çfarë, - më tha ai me habi. - Po ja, - i thashë unë, - sa herë që unë shkoj përpara shtëpisë së nënës sime, më del ajo përpara me shami të zezë, dhe më thotë me ndrojtje: “Nuk dua të të bëj keq ty, por mbroje të shkretën Janullë, se e griu ai burgjezi, (burgjez u themi ne labërit, shpirtligërve). Dhe këtë ajo e bën për falënderim të gjyshit të saj, Pipo Gjoni nga Shenvasia e Sarandës, i cili si mik i babait tim, kur u vu në dijeni se në Rrezomë, afër fshatit të tij ishte vrarë vëllai im, Aliu, tri ditë pas vrasjes së vëllait të madh Mitatit, në Mavrovë të Vlorës, pa u vunë në dijeni për vrasjen e këtij të fundit, gjyshi i kësaj, Pipo Gjoni kishte qenë nga më të pasurit e fshatit dhe i kishte ruajtur vëllait varrin, deri sa ne i morëm eshtrat mbas luftës. Gjithashtu, I tregova se origjina e Janullës është më e mirë se ajo e Ismailit. “Pipon, e kishin shpallur kulak dhe ky titull iu hoq me urdhër të Enver Hoxhës, me kërkesën e babait tim. “Ka qenë i pasur babai – i tha Enver Hoxhës -, por ishte dhe bazë e luftës.
Interpretimi
sipas Kadaresë
Të gjitha këto veprime që bëmë ne si drejtori e Ligjshmërisë, vërtetohen me thëniet e shkrimtarit në librin e tij “Pesha e Kryqit”, botuar më 1991-in në Paris. E gjithë përmbajtja e këtij libri është fund e krye trillim. Ai, me anë të këtij libri mundohet ta tregojë veten të persekutuar dhe njëkohësisht disident. Ishte koha kur ky ka qenë zv./kryetar i Frontit Demokratik, me kryetare Nexhmije Hoxhën.
Ja çfarë shkruan ai në faqen 122 të librit “Në mbrëmjen e 28 janarit të ditëlindjes sime, ndërsa hanim darkë me disa miq, një gur i hedhur nga jashtë goditi pezullin e dhomës së ndënjtjes. Një tjetër, fill pas tij theu qelqin e dritares. Kisha lexuar shumë herë, sidomos te Solzhenucini se policia e fshehtë e vendeve të Lindjes shfrytëzonte rrugaçët dhe prostitutat kundër intelektualëve. Megjithatë nuk më shkoi mendja se sulmi i ri, më i egri dhe më i gjati, ai që do të vazhdonte gjer në vdekjen e diktatorit, do niste pikërisht me thyerje qelqi”.
Fshehur nën një forme banale, u zhvillua kështu një nga historitë më të errëta nga ato që mund të pjellë vetëm ferri komunist. Në të u përzien personazhe nga më të ndryshmët, duke filluar nga rrugaçët, prostitutat, hajdutët, spiunët, hetuesit e policët e natës, gjer te oficerët e Sigurimit, shefi i Sigurimit të kryeqytetit, shefi i gjykatës së kryeqytetit, zëvendësi i Enver Hoxhës, Ramiz Alia, gruaja e diktatorit, Nexhmije Hoxha etj.”
Kurse në faqen l42, ai do të shkruante: I përpirë pas pleniumit, e kisha nxjerrë jashtë vëmendjes banden e rrugacëve. Në të vërtetë, gjatë gjithë kohës që godiste shteti, ajo qe fashitur. Por pas së dielës, domethënë pas tërheqjes së shtetit, banda qe rishfaqur përsëri më e egër se më parë. Koka e shtatë e hidrës qe rishfaqur përsëri më e egër se më parë. Skenari ishte po ai i mëparshmi. Kërcënime për vrasje, hedhje në erë të apartamentit, vrasjen e fëmijëve.
Banda vërtitej në mënyrë kërcënuese rrotull shtëpisë. Por unë kisha aq miq, sa t’i bëja ballë lehtësisht. Rrugaçët vetë, pasi trimëroheshin prej Sigurimit të Tiranës, nuk e kuptonin përse rriheshin prej policisë. Kishin urdhëra të kundërta. Thuhej se Sekretari i Parë i Komitetit të Partisë të Tiranës, Foto Çami ishte kundër rrugaçëve, kurse sekretari i dytë, Xhelil Gjoni, pro tyre. Sigurimi i Tiranës kishte mosmarrëveshje me policinë. Shefi i policies, Hajredin Shyti nuk i bindej shefit të Sigurimit, Zef Lokës. E gjithë kjo ishte e pazakontë për një shtet diktatorial. Mesa dukej, truri i lodhur, i çakërdisur, i diktatorit punonte me ndërprerje. Kështu shpjegoheshin kundërthëniet. Miqte e mi po e sqaronin dalëngadalë tabllonë. Ishin aq të përkushtuar në mbrojtjen time, saqë arritën të futnin një njeri të tyre midis bandës. Pas ca ditësh më sollën bisedat e tyre të regjistruara. Prej tyre kuptohej gjithçka. Ata vetë, banda, nuk ishin të ndërgjegjshëm se ç’bënin. Ishin futur në këtë lojë si rastësisht dhe tani ajo po i tërhiqte. Loja ishte vërtet tërheqëse, sidomos në pjesët e pashpjegueshme të saj. Çdo natë atë bënin bilancin e fitoreve dhe të humbjeve. Kishin me vete Sigurimin e Tiranës, por kishin kundra policinë. Kishin me vete drejtoreshën e Ligjshmërisë në Kuvendin Popullor, por s’e kapnin dot me kë ishte ministri i Brendshëm! Kishin me vete Xhelil Gjonin, por kundra, Foto Çamin. Fjalët inkurajuese të gruas së diktatorit nuk pengonin shefin e Policisë së Tiranës t’i zhdëpte në dru!”
Këto janë interpretime që të kujtojnë monologët e Shekspirit dhe fantazira të sëmura, për të mbuluar veprime që bënte ky shkrimtar dhe shokët e tij në kundërshtim me ligjet në fuqi. Ai midis këtyre monologjeve, përpiqej që të bëhej mizën, buall dhe ta paraqesë veten të persekutuar pa të drejtë. Në këtë rast, ai ashtu si kundër pranon dhe vetë, në kuptimin juridik ka qenë bashkëpunëtor në kryerjen e veprave penale që u theksuan më sipër, si edhe në dhunën që përdorte shefi i policisë, në kundërshtim me kompetencat e tij, sepse përdorimi i dhunës ishte i ndaluar me ligj. Të ndaluara me ligj ishin edhe përgjimet e personave të ndryshëm zyrtarë, siç e pranon dhe ai vetë. Ka qenë një nga njerëzit më të privilegjuar në atë sistem dhe as nuk mendonte njeri që ishte e mundur të persekutohej Ismail Kadareja.
“U përplasa me Foto Çamin e Hekuran Isain për të”
--------------------------------------------------------------------------------
Liri Gjoliku
Debate të ndryshme bëheshin vazhdimisht në Drejtorinë e Ligjshmërisë për zbatimin praktik të normave të ndryshme ligjore, veçanërisht këto, kur ne shqyrtonim probleme të ndryshme që ngriheshin në lidhje me shkelje të ligjeve, veçanërisht në fushën e të drejtave të barabarta të shtetasve në të gjitha fushat e jetës.
Një ditë, midis letrave të shumta që më kishin dërguar shtetas të ndryshëm, më erdhi edhe një letër e dërguar nga Janulla Rrapi. Ajo ankohej në lidhje me dënimin prej 11 muaj riedukim nëpërmjet punës, që i kishte dhënë gjykata, se gjoja kishte fyer shkrimtarin Ismail Kadare. Në letër, ajo theksonte, mesa mbaj mend unë, se djali i saj dashuronte vajzën e shkrimtarit. Janulla shkoi në shtëpinë e shkrimtarit, për të biseduar se çfarë do të bënin me fëmijët. Bashkëshortët Kadare e kishin denigruar, duke i thënë që familja e saj nuk ishte e përshtatshme për t’u bërë krushqi me ta. Fyerjet kishin qenë reciproke. Gjithashtu, edhe ankimet në gjykatë ishin bërë si nga Ismail Kadareja, po kështu edhe nga Janulla. Por në këtë çështje kishte një shkelje sepse Janulla u dënua nga gjykata, pa u sqaruar fare për ankimin e saj kundër Ismailit. Për të sqaruar më mirë çështjen, unë dërgova në Gjykatën e Tiranës një nga specialistët e drejtorisë që të shikonte dosjen, për të saktësuar nëse kishte apo jo shkelje të ligjit proceduarial penal.
Nga verifikimet që bëri specialisti, me nivel të lartë profesional, doli se gjykata kishte shkelur haptazi kërkesat e Kodit Proceduarial dhe të Kodit Penal, ku çështjet që ndiqen me ankimin e të dëmtuarve direkt në gjykatë, mund të pushojnë vetëm me heqjen dorë nga ankimi i të dëmtuarit. Në rastin konkret, Janulla nuk kishte hequr dorë nga ankimi i saj për fyerje dhe për rrahje të bërë, sipas saj, nga Ismaili.
Në këto kushte, unë u detyrova dhe ia dërgova letrën kryetarit të Gjykatës së Lartë, Aranit Çela, i cili kishte të drejtë ligjore të bënte kërkesë për mbrojtje të ligjshmërisë kundër vendimeve të gjykatave, në rastin konkret, në Kolegjin Penal të Gjykatës së Lartë.
Papritur e pakujtuar, unë thirrem nga njeri nga zv/kryetarët e Presidiumit të Kuvendit Popullor, dhe më kërkohet llogari, pse letra kundër Ismail Kadaresë ndodhej në dosjen e gjykatës, e cila kishte dënuar “me riedukim nëpërmjet punës”, Janulla Rrapin. Unë i thashë që letra ka lidhje me atë dosje dhe se të gjitha letrat që vijnë në emrin tim si drejtoreshë e Ligjshmërisë apo si deputete e Kuvendit Popullor, unë ua dërgoj të gjitha atyre organeve që janë kompetente për t’i zgjidhur. “Ato që vijnë në emrin tuaj, - shtova unë, - i dërgoj atje ku juve e çmoni të arsyeshme”. “Ke bërë gabim, - më tha anëtari i Byrosë Politike. - Ismaili është personalitet dhe ne duhet ta ruajmë”. “Para ligjit, - i thashë unë, - janë të gjithë të barabartë. Ligji nuk parashikon dallime”. Debatet vazhduan dhe në fund, ai më tha: “Sill këtu tek unë gjithë anëtarët e drejtorisë, këshilltarin juridik, (ky i fundit kishte zëvendësuar juristin shumë korrekt dhe të aftë, Lili Roba dhe ishte marrë njëri me miqësi, i cili nuk ishte fare praktik, por i rrotullonte gjërat siç i donin titullarët që vinin e iknin, ashtu siç bëri edhe mbas vitit l992).
Meqenëse shumica e anëtarëve të drejtorisë kishin të njëjtin mendim me mua si juriste, atëherë u vendos që të thirreshin: kryetari i Gjykatës së Lartë, Aranit Çela, Prokurori i Përgjithshëm, Rrapi Mino dhe kryetari i Hetuesisë së Përgjithshme, Qemal Lame, dhe të gjithë juristët e aparatit. Mbasi u shtrua problemi, të ftuarit u përgjigjën të gjithë me një mendim: Shkurt, ato organe vihen në lëvizje me ankesa, protestat dhe kërkesat që janë në dosje; jashtë dosjeve nuk merren parasysh. Gjithashtu, çdo shtetas, kur i preken interesat e të drejtat apo diskriminohet, ka të drejtë të ankohet kundër çdo organi e personaliteti në të gjitha fushat e funksionet. Para ligjit janë të gjithë të barabartë. “Dhe ju, - iu kthye Aranit Çela, atyre që kundërshtonin, - mësoni mirë ligjet!”. Mbas këtij debati, Aranit Çela, edhe me porosi si nga Enver Hoxha dhe Ramiz Alia, bëri kërkesë për mbrojtje të ligjshmërisë kundër vendimit të Gjykatës së Tiranës dhe kështu, Kolegji Penal i Gjykatës së Lartë, e uli dënimin e dhënë kundër Janullës; nga 11 muaj, në dy muaj, aq sa ajo kishte bërë në beton, në Kombinatin “Josif Pashko”. Asaj nuk i ishte zënë vendi si shitëse, pasi e mbronte gjithë kolektivi dhe veçanërisht drejtoresha Hyrjete Ruli, e cila thoshte se “e kam shitëse shembullore”.
Porosia e Çamit dhe Isait
Mirëpo problemi nuk u mbyll me kaq. Një ditë, unë u thirra në Komitetin e Partisë së Tiranës nga Sekretari i Parë, anëtari i Byrosë Politike Foto Çami. Këtë, unë e njihja që në Moskë, ku ai ishte në vitin e fundit të Filozofisë, kurse unë, në vitin e parë për Drejtësi. Ai sillej shumë mirë me ne studentët e rinj. “E di pse të kam thirrur, - më tha ai kur hyra. “Jo, - i thashë, - nga ta di? Unë nuk hedh fall (këtë me të qeshur). - Të kam thirrur që të mos merresh me çështjen e Ismail Kadaresë. Unë iu përgjigja se nuk dija të kishte ndonjë çështje Ismaili. Por ai këmbënguli duke më thënë: “Ti e di sepse ke ndihmuar Janulla Rrapin. Ne kemi ndihmuar vajzën e Kadaresë që ka mbetur shtatzënë me djalin e asaj si e quajnë”. Unë bëra sikur nuk ia dija emrin Janullës, por i thashë: “Interesante, aborti tek ne është i ndaluar dhe bëhet vetëm me lejen e komisionit mjekësor, kur është në rrezik jeta e nënës që pret fëmijën. Kjo nuk është fare në kompetencën tuaj!”. Pas kësaj u ngrita për të dalë, duke i kujtuar atij, se për personat që ndihmoja brenda kompetencave të mia, i jepja llogari Presidiumit të Kuvendit Popullor.
Pas ca kohësh, unë thirrem nga një anëtar tjetër i Byrosë Politike; nga ministri i Brendshëm Hekuran Isai. Ai më priti në zyrë, më ftoi të zija vend dhe më pyeti nëse doja kafe. Iu përgjigja: “Kafe nuk dua, por mbylle incizimin!”. Ai u çudit me këto që thashë; diçka lëvizi, dhe më tha: “Ç’janë këto që flet? Më thuaj!”. E pyeta se përse më kishte thirrur. Këtë person unë e kisha student, kur jepja Bazat e Shtetit dhe të së Drejtës në Shkollën e Lartë të Partisë. Ishte një student të cilit I kisha vënë notën maksimale.
Pas kësaj, ai më tha se më kishte thirrur, që të mos merresha më me çështjen e Janulla Rrapit dhe të djalit të saj, pasi ata kishin vendosur t’i internonin. Të them të drejtën u çudita dhe e pyeta se çfarë kishin bërë që do merrnin të tillë dënim. “Ata, - theksoi ai, - kanë shqetësuar dhe shqetësojnë shkrimtarin e shquar Ismail Kadare”. I thashë: “Ju shkelni në mënyrë arbitrare të drejtat e njeriut dhe unë, për ata që mbroj si drejtoreshë e Ligjshmërisë, jap llogari përpara Presidiumit të Kuvendit”. Ky ishte zemëruar me ne, sepse juristët shumë të mirë që unë kisha në drejtori, si; Perikli Zaharija, sot anëtar i Gjykatës së Lartë dhe Kujtim Puto, anëtar i Gjykatës Kushtetuese, kishin bërë një kontroll për ligjshmërinë nëpër burgje, dhe aty ata kishin gjetur shumë të meta, veçanërisht në drejtim të kushteve në të cilat ata punonin, etj.
Takimi me Ramiz Alinë
Për sa më sipër, unë shkova dhe kërkova takim me Kryetarin e Presidiumit, Ramiz Alinë. I kërkova shefit të kabinetit, Guro Zenelit, të lajmëronte kryetarin se doja ta takoja. “Përse, - më pyeti Gurua. - Për shkrimtarin e madh, - ia ktheva atij me ironi.
Kryetari Ramiz Alia më priti, më ftoi të ulesha dhe më pyeti: “Hë Liri çfarë ke?” - Kam ardhur të të vë në dijeni që jam thirrur disa herë nga funksionarë të ndryshëm, të cilët pretendojnë që unë të mos mbroj askënd, kur atyre u shkelen të drejtat nga Ismail Kadareja. “Pse si është puna, - vazhdoi, - prapë ai muhabeti që kemi biseduar vazhdon? – Jo, - i thashë, - janë muhabete të tjera”. Dhe kështu i shpjegova fill e për pe se ç’më tha njëri e ç’më tha tjetri. Në fakt i tregova me vërtetësi ato që u kisha thënë unë, pa zvogëluar apo zmadhuar fjalët, (duke menduar të them të drejtën, se ai mund të ishte në dijeni).
“Po të them shoku Ramiz, se ndaj nënës së djalit dhe vetë këtij të fundit po bëhen në kurriz të tyre krime, gjë që nuk është fare e drejtë. Nderin dhe dinjitetin, në radhë të parë e mbron çdo njeri vetë”.
Në fund i thashë se përveç detyrës që unë kryeja si drejtoreshë e Ligjshmërisë, ndaj asaj gruaje kam edhe një detyrë morale. “Çfarë, - më tha ai me habi. - Po ja, - i thashë unë, - sa herë që unë shkoj përpara shtëpisë së nënës sime, më del ajo përpara me shami të zezë, dhe më thotë me ndrojtje: “Nuk dua të të bëj keq ty, por mbroje të shkretën Janullë, se e griu ai burgjezi, (burgjez u themi ne labërit, shpirtligërve). Dhe këtë ajo e bën për falënderim të gjyshit të saj, Pipo Gjoni nga Shenvasia e Sarandës, i cili si mik i babait tim, kur u vu në dijeni se në Rrezomë, afër fshatit të tij ishte vrarë vëllai im, Aliu, tri ditë pas vrasjes së vëllait të madh Mitatit, në Mavrovë të Vlorës, pa u vunë në dijeni për vrasjen e këtij të fundit, gjyshi i kësaj, Pipo Gjoni kishte qenë nga më të pasurit e fshatit dhe i kishte ruajtur vëllait varrin, deri sa ne i morëm eshtrat mbas luftës. Gjithashtu, I tregova se origjina e Janullës është më e mirë se ajo e Ismailit. “Pipon, e kishin shpallur kulak dhe ky titull iu hoq me urdhër të Enver Hoxhës, me kërkesën e babait tim. “Ka qenë i pasur babai – i tha Enver Hoxhës -, por ishte dhe bazë e luftës.
Interpretimi
sipas Kadaresë
Të gjitha këto veprime që bëmë ne si drejtori e Ligjshmërisë, vërtetohen me thëniet e shkrimtarit në librin e tij “Pesha e Kryqit”, botuar më 1991-in në Paris. E gjithë përmbajtja e këtij libri është fund e krye trillim. Ai, me anë të këtij libri mundohet ta tregojë veten të persekutuar dhe njëkohësisht disident. Ishte koha kur ky ka qenë zv./kryetar i Frontit Demokratik, me kryetare Nexhmije Hoxhën.
Ja çfarë shkruan ai në faqen 122 të librit “Në mbrëmjen e 28 janarit të ditëlindjes sime, ndërsa hanim darkë me disa miq, një gur i hedhur nga jashtë goditi pezullin e dhomës së ndënjtjes. Një tjetër, fill pas tij theu qelqin e dritares. Kisha lexuar shumë herë, sidomos te Solzhenucini se policia e fshehtë e vendeve të Lindjes shfrytëzonte rrugaçët dhe prostitutat kundër intelektualëve. Megjithatë nuk më shkoi mendja se sulmi i ri, më i egri dhe më i gjati, ai që do të vazhdonte gjer në vdekjen e diktatorit, do niste pikërisht me thyerje qelqi”.
Fshehur nën një forme banale, u zhvillua kështu një nga historitë më të errëta nga ato që mund të pjellë vetëm ferri komunist. Në të u përzien personazhe nga më të ndryshmët, duke filluar nga rrugaçët, prostitutat, hajdutët, spiunët, hetuesit e policët e natës, gjer te oficerët e Sigurimit, shefi i Sigurimit të kryeqytetit, shefi i gjykatës së kryeqytetit, zëvendësi i Enver Hoxhës, Ramiz Alia, gruaja e diktatorit, Nexhmije Hoxha etj.”
Kurse në faqen l42, ai do të shkruante: I përpirë pas pleniumit, e kisha nxjerrë jashtë vëmendjes banden e rrugacëve. Në të vërtetë, gjatë gjithë kohës që godiste shteti, ajo qe fashitur. Por pas së dielës, domethënë pas tërheqjes së shtetit, banda qe rishfaqur përsëri më e egër se më parë. Koka e shtatë e hidrës qe rishfaqur përsëri më e egër se më parë. Skenari ishte po ai i mëparshmi. Kërcënime për vrasje, hedhje në erë të apartamentit, vrasjen e fëmijëve.
Banda vërtitej në mënyrë kërcënuese rrotull shtëpisë. Por unë kisha aq miq, sa t’i bëja ballë lehtësisht. Rrugaçët vetë, pasi trimëroheshin prej Sigurimit të Tiranës, nuk e kuptonin përse rriheshin prej policisë. Kishin urdhëra të kundërta. Thuhej se Sekretari i Parë i Komitetit të Partisë të Tiranës, Foto Çami ishte kundër rrugaçëve, kurse sekretari i dytë, Xhelil Gjoni, pro tyre. Sigurimi i Tiranës kishte mosmarrëveshje me policinë. Shefi i policies, Hajredin Shyti nuk i bindej shefit të Sigurimit, Zef Lokës. E gjithë kjo ishte e pazakontë për një shtet diktatorial. Mesa dukej, truri i lodhur, i çakërdisur, i diktatorit punonte me ndërprerje. Kështu shpjegoheshin kundërthëniet. Miqte e mi po e sqaronin dalëngadalë tabllonë. Ishin aq të përkushtuar në mbrojtjen time, saqë arritën të futnin një njeri të tyre midis bandës. Pas ca ditësh më sollën bisedat e tyre të regjistruara. Prej tyre kuptohej gjithçka. Ata vetë, banda, nuk ishin të ndërgjegjshëm se ç’bënin. Ishin futur në këtë lojë si rastësisht dhe tani ajo po i tërhiqte. Loja ishte vërtet tërheqëse, sidomos në pjesët e pashpjegueshme të saj. Çdo natë atë bënin bilancin e fitoreve dhe të humbjeve. Kishin me vete Sigurimin e Tiranës, por kishin kundra policinë. Kishin me vete drejtoreshën e Ligjshmërisë në Kuvendin Popullor, por s’e kapnin dot me kë ishte ministri i Brendshëm! Kishin me vete Xhelil Gjonin, por kundra, Foto Çamin. Fjalët inkurajuese të gruas së diktatorit nuk pengonin shefin e Policisë së Tiranës t’i zhdëpte në dru!”
Këto janë interpretime që të kujtojnë monologët e Shekspirit dhe fantazira të sëmura, për të mbuluar veprime që bënte ky shkrimtar dhe shokët e tij në kundërshtim me ligjet në fuqi. Ai midis këtyre monologjeve, përpiqej që të bëhej mizën, buall dhe ta paraqesë veten të persekutuar pa të drejtë. Në këtë rast, ai ashtu si kundër pranon dhe vetë, në kuptimin juridik ka qenë bashkëpunëtor në kryerjen e veprave penale që u theksuan më sipër, si edhe në dhunën që përdorte shefi i policisë, në kundërshtim me kompetencat e tij, sepse përdorimi i dhunës ishte i ndaluar me ligj. Të ndaluara me ligj ishin edhe përgjimet e personave të ndryshëm zyrtarë, siç e pranon dhe ai vetë. Ka qenë një nga njerëzit më të privilegjuar në atë sistem dhe as nuk mendonte njeri që ishte e mundur të persekutohej Ismail Kadareja.
“Renato vazhdon të vuajë pasojat e spitalit psikiatrik”
Rrëfimi nga SHBA i nënës së Renato Rapit, djalit që dashuroi vajzën e shkrimtarit i bërë këto ditë, do ndihmojëqë të krahasohet me iontervistën e Janullës bërë para një viti
Janulla: Ju tregoj vuajtjet tona të urdhëruara prej Kadaresë
“Renato vazhdon të vuajë pasojat e spitalit psikiatrik”
Nga Erjon Tase
Janulla Rapi sot numëron plot 62 vjeç, jeton në një pallat modest në lagjen Bronks të Nju Jorkut dhe shqetësimi kryesor i ditës së saj vazhdon të jetë djali, Renato. Djaloshi simpatik i filmave të Kinostudios shqiptare, tashmë është një i sëmurë që jeton me një pension invaliditeti të dhënë nga qeveria amerikane, ndërkohë që vazhdon të vuajë pasojat e torturave dhe mjekimit të detyruar në spitalin psikiatrik të Elbasanit. “Doja të falenderoja Paskal Milon, sepse e kam ndjekur debatin e tij me Kadarenë. Do të doja që Kadare të përballej me mua, por ai gjithnjë i bën bisht kësaj historie”, e nis bisedën e saj në telefon, Janulla. Debati i ditëve të fundit mes shkrimtarit dhe historianit e ka rikthyer edhe njëherë në qendër të vëmendjes këtë ngjarje të hidhur dhe Janulla i ka ndjekur të gjitha nëpërmjet internetit. Nuk e ka patur të lehtë që t’i përgjigjet pyetjeve sepse t’u rikthehet atyre momenteve të dhimbshme nuk është e lehtë, edhe pse plagët e ndjekin nga pas çdo ditë. Në një intervistë të gjatë për Gazetën, Janulla Rapi rrëfen të gjitha vuajtjet që ka pësuar ajo dhe djali i saj për fajin e vetëm të një dashurie me vajzën e familjes Kadare.
- Zonja Janulla, faleminderit që pranuat t’u përgjigjeshit pyetjeve. Mund të na tregoni se si nisën problemet tuaja me drejtësinë dhe Sigurimin?
Debati i ashpër që është zhvilluar ndërmjet shkrimtarit Ismail Kadare dhe historianit Paskal Milo së fundi në Shqipëri më detyroi që t’u përgjigjem dhe të sqaroj të vërtetën mbi këtë ngjarje që përpiqet të fshihet nga Ismail Kadare. Në vitin 1977 më vdiq burri dhe më la dy fëmijë jetimë, djalin 13 vjeç Renaton, dhe vajzën e vogël 3 muajshe. Me shumë sakrifica u mundova t‘i rrisja, t‘i edukoja e t‘i bëja me shkollë. Që nga mëngjesi e deri në darkë, punoja shitëse ushqimore e megjithatë, isha e lumtur me fëmijët e mi. Djali në Liceun Artistik për violinë dhe vajza në shkollën e baletit. Renatoja kishte pasur dhe një talent tjetër të fshehur, aktrimin. Kinostudioja e zgjodhi për të luajtur në disa filma si:”Gunat përmbi telat”, “Tinguj lufte” dhe “Mësonjëtorja”. Ështe pikërisht ai djaloshi i pëllumbave, që në skenën e filmit vritet nga turqit, për të mbrojtur mësonjëtoren. E megjithatë, violina, filmi dhe dashuria do të shënonin çastet e bukura të jetës së Renatos, e më pas për të dhe për mua do të vijonin vuajtjet dhe shkatërrimi. Fati ynë i keq ishte se ne jetonim shumë afër me shtëpinë e Kadaresë. Një ndenjë dashurie e pastër, për të cilën Renatoja, në moshën 18 -vjeçare do të provonte rrahjet, torturat psikologjike, internimin, burgimin dhe së fundi, mbylljen në Spitalin Psikiatrik të Elbasanit me kurë të detyruar, ku qëndroi për një kohë të gjatë. I vetmi faj i tij ishte se dashuroi vajzën e Ismail Kadaresë. Është një histori me shumë detaje, sa me to mund të shkruash një film ose roman, që ia kalon dhe tragjedive të Shekspirit. Më vjen keq, se ndjej dhimbje për gjithçka të padrejtë që më është bërë. Unë isha e pafuqishme, kurse ai, shkrimtar i madh, deputet, nënkryetar i Frontit, etj. Ismail Kadareja u ngrit në sferat e larta ku, zgjuarsinë e ktheu në dinakëri të zhdërvjelltë, vullnetin në egërsi bishe, ambicien me cinizëm dhe moralin, në mirësjellje formale. Kur mori vesh dashurinë e vajzës së tij me djalin tim, u bë si bishë, por ishte tepër vonë, sepse kishte në mes një shtatzani.
- Mund të na shpjegoni si nisën problemet për ju?
Gjithçka filloi në një nate dimri. Kisha derdhur në arkë, lekët e dyqanit dhe po kthehesha në shtëpi, ku gjeta Gresën me djalin tim, të ulur në divan dhe rrinin shumë të mërzitur. “Çfarë keni mo Renato, më thoni çfarë ka ndodhur?”. Unë isha mësuar me ta, se ajo vinte shumë herë dhe i gënjente ata, duke iu thënë se do të fle te shoqja e ngushtë, më duket, në mos gaboj, te Majlinda Turdiu. Epo më në fund Gresa tha: “Thuaja ti sat`ëme!”. Më dha numrin e telefonit të shtëpisë së saj dhe unë shkova direkt tek hotel “Peza”, t’i telefonoja Helenës, të vinte e të bisedonim si nënë që ishte për këtë hall. Erdhi menjëherë me një shall të bardhë, që kishte mbuluar gjysmën e fytyrës, e enjtur nga heqja e një dhëmballe. Kur mori vesh për gjendjen e vajzës dhe kur pa konditat tona të shtëpisë që nuk i pëlqyen, u ngri në vend, megjithatë, ajo më tha mua: “Hajde nesër në shtëpi të bisedosh me Ismailin, se ai është babai dhe ai vendos për gjithçka”. Ashtu e lamë, unë do të shkoja të nesërmen kur do mbaroja nga puna. Por pas asaj nate, filloi skenari i përgatitur prej tyre dhe për mua e tim bir rodhën ngjarje të tmerrshme.
- Në akuzat që ngriti hetuesia ndaj jush thuhet se patët një grindje në shtëpinë e Kadaresë?
Kur arrita, derën e hapi Ismaili, atje gjeta një shoqe të Helenës, Lili Zhejin, një punonjës të Ministrisë së Brendshme, Vladimir Meçen dhe Helenën. Ismaili, në fillim më futi në dhomën e tij të punës. Menjëherë sa hyje, të binte në sy një fotografi e madhe, ku kishte dalë ai me Enver Hoxhën dhe vajzën e tij Gresa. Filloi duke thënë i qetë se e mori vesh këtë histori dhe kishte biseduar me vëllain e tij, Shahinin që ishte mjek, se kishte mundësi që mos të kishte ndodhur shtatzania. E shikova një herë dhe mendova, se çfarë mashtruesi kisha përpara. Ia ktheva përgjigjen duke i thënë: “Shko o Ismail! E di që për ju është e rëndë, por ata janë të rinj dhe do ta ndërtojnë jetën e tyre më së miri, në qoftëse i ndihmoni dhe ju”.Sa i thashë kështu, u egërsua e më shikonte si një bishë e egër. Në këtë kohë hyn Helena dhe më merr në kuzhinë. Vladimir Meçja, një servil i regjur, nis duke më bërtitur e duke më thënë: “Po ti moj, do të bësh krushqi me Ismail Kadarenë, që e njeh gjithë bota, mos harro se je mbesë kulaku, një dajë të burgosur në Burrel 25 vjet, një tjetër të arratisur,… ik moj qërohu! Ke dhe surrat të flasësh me Ismail Kadarenë; lëreni rehat të shkruajë materialin që i duhet për pleniumin!”. Fillova t’i përgjigjesha se vërtet isha mbesë e kulakut, i cili me pasurinë e tij ndihmoi luftën Nacionalçlirimtare, një dajë i arratisur me emrin Leonidha Gjoni, iku se ligji partizan, me urdhër të Mehmet Shehut (mik familjar i Kadaresë), atë natë do ta pushkatonte, për të vetmen arsye që nuk la të dilte partizane të fejuarën, Eftiqi Zaho. Ndërsa tjetri që ishte në burg, vetëm se i tha një mikut, i cili ishte spiun: Unë në ato kohë përpara bridhja me kalë në këto fusha.
- Si rrodhën ngjarjet në këtë takim të parë në shtëpinë Kadare?
Mbas gjithë këtyre debateve, bie zilja e telefonit dhe i nderuari Ismail më thotë: “Merre pak telefonin se është për ju.” Ishte një farë Neshat Tozaj dhe me një dialekt lab të egërsuar më tha: “Do ikësh andej moj prostitutë, apo të dërgojmë policinë të të nxjerrë përjashta”. O Zot, thashë, çfarë tmerri dhe deri ku arrin kjo kulturë e këtyre njerëzve që mbahen intelektualë të mëdhenj, që në publik ishin aq të respektuar dhe anasjelltas, me mua po silleshin me skenarë të turpshme si harbut, e kriminelë të regjur. Megjithatë, u bëra gati për të dalë kur u hap dera, u vërsulën nja 6 a 7 policë e duke më tërhequr prej krahu me forcë, me ato duar prej hekuri duke më thënë: “Do vish në polici me ne. Je e arrestuar se ke hyrë me zor në shtëpinë e deputetit Kadare”.“Ore njerëz, a jeni në vete për këto që thoni, ky bashkë me të shoqen më ftuan në shtëpi, ej”. Por dhe mua më hipi gjaku në tru nga dhimbja e krahëve që më tërhiqeshin sikur të isha një kafshë, por as donin t’ia dinin. Me shkelma e grushte më nxorën dhe nëpër shkallë ku më mbeti njëra këpucë ju thashë: “More Ismail Kadare, o kriminel, o mik i Mehmet Shehut e Enver Hoxhës që ke në duar gurin dhe arën.” Njerëzit e komshinjtë si Dritëro Agolli, besoj se e kanë dëgjuar dhe parë nga penxheret gjithë këtë skandal?!Ismaili më përgjigjej: “Vazhdo, vazhdo të shikosh se ç’do të bëj.” Më mbajtën në rajon të policisë numër 3 gjithë natën, duke më bërë presione: “Ti, një copë shitëse kërkon të bësh krushqi me I. Kadarenë. Po vazhduat do shikosh se ç’do t’ju bëjmë, burg ose internim do të keni. E more vesh.” E bjer ku të dhemb. Në mëngjes më liruan, shkova në shtëpi, u përqafova me fëmijët e mi, të cilët dhe ata tërë natën s`kishin fjetur. Po pas kësaj nate, pasojat erdhën aq të rënda, e tani që po i kujtoj më dridhen duart që po i shkruaj….
Enveri më hoqi dënimin: Nuk ka pse të vuajë nëna.
- Dje na treguat për incidentin në shtëpinë e Kadaresë. Çfarë pasojash patët?
Dy ditë pas atij takimi në shtëpinë e Kadaresë më erdhi thirrja për në gjyq, ku akuzohesha se kisha dhunuar banesën e deputetit dhe shkrimtarit të madh. Kadare, do të përdorte kundër nesh jo vetëm emrin, por dhe miqtë e tij me pozitë, duke filluar që nga drejtori i Policisë së Tiranës, Hajredin Shyti, Komiteti i Partisë, e deri tek ministri i Brendshëm, Hekuran Isain, për të përfunduar në majën më të lartë të shtetit shqiptar, tek çifti Hoxha. Akuza që më bëhej ishte ajo e “fyerjes” së deputetit. Më dënuan me punë korrektore për 11 muaj, duke më mbajtur gjysmën e rrogës. Kadare kishte urdhëruar që të më fusnin në burg, por shpëtimi më erdhi nga një letër që i drejtova Enver Hoxhës. I shkruajta se çfarë po më bënin mua vetëm sepse isha nëna e Renatos, djalit që dashuronte me gjithë zemër vajzën e Kadaresë dhe pas kësaj ai ndërhyri. Duke e parë se ishte një dënim i padrejtë, Enver Hoxha i dha urdhër Aranit Çelës, kryetarit të Gjykatës, dhe ai e uli dënimin në 3 muaj. Kështu u ktheva prapë në punë, në dyqanin ushqimor ku unë punoja. Por Ismail Kadareja nuk u kënaq me kaq. Djalin ma përjashtuan nga shkolla, ndërsa e thërrisnin në polici e në hetuesi herë pas here, duke e sharë edhe para vajzës, të dashurës së tij. E rrihnin në mënyrë të pamëshirshme dhe me fjalët më banale: një këmbë ia vinin në bark me ato këpucë që i mbanin me gozhda, e me këmbën tjetër i binin në kokë, duke e gjakosur. “More rrugaç, do heqësh dorë ti nga kjo vajzë, apo do që të të bëjmë të vdekur”. Vajza e shikonte dhe vetëm qante, duke thënë: “Nuk më vjen më zor, se unë e dua!”.- Pra dashuria mes dy të rinjve vazhdonte ende edhe pas kësaj situate të rënduar?Hetuesi “privat” i Kadaresë, Riza Icka, i thoshte gjithnjë vajzës së Ismailit: “Thuaj që Renatua më ka kapur me zor!”. Por ajo nuk e pranonte një gjë të tillë. Ata duheshin aq shumë, sa thurnin ëndrrat e tyre për të ardhmen. Një natë, Renaton e rrahën aq shumë, sa e mbajtën nja 3 ditë në rajon pa ndjenja, e thoshin: “Në qoftë se vdes, do thoni që i ra murit vetë me kokë”. O Zot çfarë ka hequr ky djalë! Nuk mund ta harroj ditën që djali ruante pas derës së shtëpisë së Kadaresë sepse kujtoi se e rrihnin vajzën, por dëgjoi që ai i bërtiste dhe i thoshte: “Ti nuk ke për ta parë më atë djalë, se ne do t’i internojmë si familje”. Hetuesi Icka, e pa Renaton dhe ata e morën prapë në polici. Duke vazhduar të rrahurat, i thanë se do të na internonin dhe do të na zhduknin. Djali erdhi atë natë në shtëpi dyllë i verdhë dhe me shenja. U mbyll në dhomën poshtë, ku rrinte gjithmonë me të dashurën e vet dhe piu ilaçin e “Flibolit”, që mbanim për mizat. E pashë që u vonua dhe shkova poshtë, por ç’të shihja...? I dilte shkumë nga goja. Erdhi ambulanca dhe e mori. Mendova në ato momente se Renaton nuk do ta shihja më. Ashtu e egërsuar me dashurinë e nënës për djalin, i shkova në shtëpi Kadaresë. I rashë derës dhe më doli Helena dhe hetuesi Rizai: “Ta dish o Ismail Kadare, - i thashë, - më vdes djali sonte, unë po s’ta vura benzinën që të habitet bota!”. Helena më mori pak mënjanë që të më qetësonte. Më tha se dhe ajo kish vrapuar mbas vajzës për ta ndaluar që të hidhej nga taraca. Më shkoi mendja te tragjedia e Shekspirit. E paskan vendosur dhe bërë me fjalë që të dy të vdisnin. “Mos u mërzit, - thoshte Helena, - se ne nuk i kemi bërë gjë Renatos”. Me shumë edukatë, që më dukej shumë falso, më tregoi se vetë ajo, i kishte vajtur në zyrë Hekuran Isait, duke i thënë që të na burgosnin e jo të na internonin. Ç’ironi!
- Si rrodhën ngjarjet deri në internimin tuaj?
Duke qenë se u bë bujë nga kjo ngjarje, Kadareja i shkruajti një letër Nexhmijes dhe Enver Hoxhës, duke denoncuar me shpifjet nga më të ndryshme. Mesa kam marrë vesh shkruhej deri se “kjo familje më shqetëson, se unë dua të përgatitem të shkruaj për në Kongres e nuk mundem të shkruaj për Partinë”, etj, dhe në fund, “kërkoj ndihmë nga ju”. Kështu, ata kaq deshën, sa të thoshte Enveri: “Të shikohet kjo çështje!”Foto Çami bashkë me Hekuran Isain dhe Manush Myftiun, që në atë kohë firmoste për dëbim-internimet, vendosën të na internojnë me pretendimin se nuk e linim të qetë shkrimtarin e madh Kadare. Në orën 5 të mëngjesit, më datë 26 Prill 1984, e gjithë rrugica u rrethua me policë, me njerëz civilë të hipur në makinë me rimorkio dhe nja 7 a 8 gaza të Ministrisë së Brendshme. Shpejt e shpejt, sikur të ishim si në kohën e skllevërve, na futën në një makinë të madhe me gjithë rimorkio. Në derë hynë tre persona bashkë me kryetarin e Frontit të Lagjes Nr.4. Lexuan urdhrin e internimit për 5 vjet në Kosovë të Lushnjës, ku atje ishte dhe burgu i grave të Shqipërisë. Nga ai tmerr, vajza ime që atëherë ishte 7 vjeçe, akoma dhe sot në gjumë i del një psherëtimë, kurse Renato gjithmonë hesht; nuk do t’i kujtojë më ato tmerre që hoqi. Në internim pamë shumë gjëra, të internuar që kishin dhe 40 vjet. Të gjithë na u afruan më vone, se në fillim kishin frikë; familja e Xhevdet Mustafës, familja e Tefta e Vera Dumes, familja Urani, familja Leka, kunata e Mehmet Shehut dhe familja e Ali Ohrit. Dëshira Ohri, e cila na ndihmoi në mënyrë të jashtëzakonshme, të paktën çdo të shtunë na vinte ujë në zjarr të laheshim, se do të kishim marrë ndonjë sëmundje, pasi një copë kasolle ku na futën; pa ujë, pa banjë e minjtë na vinin natën nga penxherja.
- Patët probleme e Sigurimin gjatë këtyre viteve të internimit?
Mbaj mend një episod kur dy spiunë të Degës së Brendshme të Elbasanit bënë sikur e njihnin Renaton në lice, e sikur iu vinte keq për të. Një ditë i kishin thënë: “Renato, nuk mund të jetohet këtu, e di ç’ke? Hajde me ne, se dhe ne e urrejmë këtë regjim, do shkojmë në Jugosllavi se atje kam një dajë gjeneral në UDB. Po të duash merr dhe mamanë!”, e shumë gënjeshtra të tjera. “Mirë, - u tha Renatua, - po shkoj t’i them mamasë”. Sa hyri, më tha: “Filluan provokimet e më duket se do të na futin në burg”. -Rri brenda, se vete e ua them unë përgjigjen! - Dal dhe nja 50 metra më poshtë, në një rrënjë ulliri po prisnin ata të dy. Gazi i Elbasanit po vinte me nja 2 civile brenda. Fillova duke iu bërtitur e duke iu thënë: “Kush ju ka futur të na provokoni more maskarenj!,- Vazhdova duke u thënë: “Çoni fjalë atij Kadaresë, se nuk na e prish mendjen jo, a morët vesh.” E çfarë t’i kujtojmë atij internimi të mallkuar! Punonim të 7 ditët e javës pa pushim, që nga mëngjesi në orën 6 e deri në darkë. Renatua, rrëshqiti nga çizmet e llastikut, nga maja e kodrës. U vra në këmbë derisa iu infektua e do t’i bëhej gangrenë sepse nuk e merrnin as ta mjekonin apo ta çonin në spital në Elbasan, por e lanë të vuante. Edhe sot e ka kujtim nga ai internim shenjën që nuk i hiqet kurrë. Njerëzit atje ishin shumë të mirë dhe e ndihmuan me ilaçe popullore. Mbasi bëmë gjysmën e dënimit, i shkrova letër drejtoreshës së ligjeve në Kuvendin Popullor z.Liri Gjoliku, e cila bashkë me Ramiz Alinë na ndihmuan të na lironin. “Ky internim, - tha Ramiz Alia, - është bërë i njëanshëm, sepse familja Kadare dhe familja Rrapi kishin një çështje të përbashkët”. Nuk do të thotë që të gjithë komunistët të ishin të këqij. Unë dhe sot kam respekt për disa që e kanë shikuar çështjen time me drejtësi si, Guro Zeneli, Zef Loka, Jorgo Dhrami apo Drita Xhillari, e shumë të tjerë. Kur u kthyem nga internimi, menduam se u liruam dhe s’do të kishim më pasoja, por makina e persekutimit, nuk harroi të përgatiste tjetër skenar, një skenar që ishte i fundit për ne e shumë tragjik.
- Çfarë ndodhi pas kësaj ndërhyrjeje të Ramiz Alisë?
Nuk na jepnin shtëpi dhe nuk na bënin pasaportizimin që të rrinim në Tiranë. Vinte policia prapë dhe na vinte afat që të largoheshim. Kadareja, i frikësuar se mos vajza e tij vazhdonte me Renaton, i kurdisi prapaskena bashkë me hetuesin e tij “privat”. Kërkesës sime për të qëndruar në Tiranë, Nexhmije Hoxha, nëpërmjet sekretares, Hejdije Xhango, m’u përgjigj: “Dhe atje njerëz jetojnë, prandaj shkoni prapë atje!”. I zura derën edhe Kryeministrisë dhe me firmën e Adil Çarçanit u ndihmova që të rrinim në Tiranë, por djalit iu mohua e drejta të shkonte në Konservator, se thoshin që nuk i takon, se ka qenë i internuar. Nuk kaloi shumë kohë dhe Renatos ia shpikën një akuzë për ta larguar sërish nga Tirana. Një denoncim se gjoja ai mbante thikë me vete dhe kërcënonte familjen Kadare mjaftoi që djali të mbyllej në Spitalin Psikiatrik të Elbasanit, me kurim të detyruar për një kohë të gjatë. E shkatërruan me doza të larta aloperdoli dhe me elektroshok. Mbase donin t’ia hiqnin kujtesën, që mos të mendonte më për vajzën e Kadaresë. Edhe sot e kësaj dite Renatoja është gjallë, por me çdo ndjenjë të vdekur. Pasojat po i vuaj ende dhe sot me djalin e sëmurë dhe me shtëpinë në Tiranë që ende nuk e marr dot. Shpresoj të paktën që kryeministrit z.Sali Berisha të më ndihmojë me gjyqet që kam në gjykata për kthimin e pronave.
- Në fjalët tuaja ka ende shumë zemërim për Kadarenë. A do ta falnit, pas kaq shumë vitesh?
Ai nuk ka dashur të përballet asnjëherë me mua. Nuk di ç’të them mor bir. A do ta falja?!... Nuk e di...
Ketu jemi ne Kukes ...
Ketu jemi ne Kukes se atje e linda djalin buri im ishte ndihmes - mjek ne repart ushtarak dhe qe ketu filloi ndjkja ime nga sigurimi i deges se brendeshme te shkodres. Ne dhjetor te vitit1965 gjithe reparti dh buri im Gori Rrapi kerkonin nje diversant te UDB se, alarm i madh miro po c`ndodhi ky diversant qe ata kerkonin me trokitti mua ne dere dhe me thote zhid bajsh moj nuse , a po me jep njecike buke dhe une e futa brenda dhi thashe pershesh me qumesht qe e kisha na te djalit. Mbaj mende si tani ishte nje bure i gjate reth 50 vjec me nje shenje te prere thike ne faqen e djathte tamam si ai artisti rus qe luan te filmi Zekthi me duket strizhenovi. ndejti pak dhe po shikonte fotografine e Enver Hozhes qe s` kishte shtepi qe se mbante ne ate kohe , e doje a pos e doje do ta varje ne mure.Me thote po buri ku punon dhe si ti ke ardhur nga Tirana ne Kukesin e Vjeter e shume e shume te tjera do iki me tha se u be nate dhe kam shume rruge per te ber sa te kaloje ate malin e shishtavecit, Me uroje jete te gjate dhe te lumtur per djalin, sikur ta dinte kalvarin e vuajtjeve te tij qe do tiu vinin nje pas nje nga gjeniu KADARE.....Ne mes te nates vje buri i lagur me gjithe rroba qe kishte rene ne lume per te kerkuar diversantin. he a e zute i thashe , jo me tha dhe mbas asaj nate ne mengjes me thrasin ne ne repart ku ishte kryatar i deges brendeshme me kujtohet nje Gaqo me duket e kishte embrin...Kishte spiunuar nje grua polici . ku rinte ne nje hyrje me mua dhe qe kishte pare nje bure me roba te reckosura te dera ime .. une e kuptova dhe ju pergjigja nuk e di po mbaj mende qe qe nje lypes dhe i thashe pak buke dhe kaq.. po cte tha etj etj si perfundim atje nuk me dhane pune se thoshin isha mbesa e xhafer deves dhe me shume pune deri sa e zgjithen e moren vesh se kush ish shikoje djalin e vogel dhe une ne kete kohe ne Kukes...po ta tregoje kete histori mbas shume vjeteve se po ta dinte njeri per muhabete qe bera me te do te me kishin burgosur nja 25 vjete .....Qe ne keto vite filloi sigurimi te me kontrollonte
Subscribe to:
Posts (Atom)
